PROSA

                                         

1. Pembagian prosa

Crita gancaran utawa prosa iku wacana utawa reriptan kang bebas, ora kaiket ing tatanan kaya kang ana ing tembang. Yen tembang kaiket ing  tatanan kayata guru lagu, guru wilangan, guru gatra. Carane medharake uga luwih bebas tinimbang kang awujud puisi, amarga ing reriptan gancaran carane nyritakake kaya dene yen crita biasa ngana kae. Mung wae gandheng reriptan gancaran iki awujud tulisan mesthi wae kudu netepi pathokan-pathokan tata tulis, upamane bab ejaan, tandha wacan lan liya-liyane.

            Dideleng saka jamane, gancaran iku bisa kaperang dadi rong golongan, yaiku:

a.       Gancaran klasik utawa prosa klasik

Sing kalebu prosa klasik, yaiku golongane dongeng. Dongeng iku yen dideleng saka isine ana patang werna, yaiku:

1)      Legendha

Yaiku dongeng sing isine nyritakake bab kedadeyane sawijining panggonan, tuladhane:

- Dumadine Banyuwangi

- Dumadine Rawa Pening

2)      Mite utawa mitos

Yaiku dongeng bab lelembut, para dewa lan sabangsane.

Tuladhane:

- Nyi Rara Kidul

- Blorong

- Dhanyang Lolope

3)      Sage

Yaiku dongeng sing ana unsur kepahlawan utawa wira carita. Dongeng jinis ngene iki biasane digandhengake karo crita sejarah.

Tuladhane:

- Ranggalawe

- Minakjingga (Tumrape wong Banyuwangi)

- Damar Wulan

4)      Fabel

Yaiku dongeng sing paragane kewan-kewan. Fabel beda karo crita bab kewan. Kedadean ing fabel satemene kedadean sing dialami dening manungsa, mung wae paraga utawa tokoh-tokoh ing dongeng mau njupuk kewan dudu manungsa. Dadi ing fabel iki kewan-kewan padha bisa caturan utawa omong-omongan kaya dene manungsa.

Tuladha :

- Kancil nyolong timun

- Kancil Karo baya

 b. Gancaran modern utawa prosa Modern, bisa kaperang dadi:

1)      Roman

Mligi ing kasusastran Jawa ana ing ngarani istilah Roman iki nganggo istilah Banjaran. Biasane arupa buku isine nyritakake lelakone sawijining paraga wiwit cilik nganti tumekane diwasa bisa uga nganti sapatine.

Tuladhane :

- Banjaran Bima anggitane Wisnu Sri Widodo

- Banjaran Karna anggitane Wisnu Sri Widodo

2)      Novel

Biasane arupa buku, nyritakake sawijining paraga kanthi pepak. Kedadean sing dicritakakake luwih saka kedaean siji.

Tuladhane:

- Ngulandara anggitane Margana Djaja Atmaja

- Serat Riyanto anggitane R. B. Sulardi

- Sumpahmu Sumpahku anggita  Nanik P. M

3)      Cerita Cekak

Arupa crita saklepasan, paragatamane biasane amung siji kanthi dibantu siji, loro (ora akeh) paraga tambahan. Paling-paling antarane 4 – 10 kaca.

Tuladhane :

Surat Undangan anggitane Sumono Sandy Asmoro

              Watu anggitane Krisna Miharja

                         

2. Unsur intrinsik prosa

Wacana prosa utama wacana gancaran (klasik lan modern) kabentuk dening rong unsur yaiku unsur intrinsik lan ektrinsik.

Kang diarani unsur intrinsik yaiku unsur-unsur kang ana ing sajroning wacana, kang kalebu unsur intrinsik antarane: paraga lan perwatakan, latar, tema, amanat, lsp. Dene kang diarani unsur ektrinsik yaiku unsur ing sajabaning wacan kang melu ndhukung anane wacan, tuladhane unsur sosial, ekonomi, sosial budhaya, politik, agama lsp.

1.      Tema

Tema yaiku gagasan baku kang mujudake perangan inti ing sawijining crita. Tema mau kabangun dening gagasan-gagasan baku ing saben pada utawa paragraf. Dene gagasan baku ing sawijining paragraf iku bisa manggon ing wiwitan, tengah apadene pungkasaning paragraf. Umume gagasan baku mapan ing wiwitane paragraf.

2.      Latar

Latar yaiku unsur ing sawijining crita kang nuduhake panggonan, lan kapan kedadean-kedadean ing sajroning crita.

3.      Paraga lan Perwatakan

Paraga yaiku tokoh ing sawijining crita.

Perwatakan yaiku watake paraga ing sajrone crita. Ing kene ana paraga utama, paraga tambahan lan paraga bayangan. Paraga utama iku paraga kang terus ana ing saben kedadean kang gegayutan karo temane crita. Paraga tambahan yaiku paraga pelengkap ing sajrone crita, dene paraga bayangan yaiku paraga sing anane mung dicritakake dening paraga liya.

4.      Amanat

               Amanat yaiku pesen sing pengin disampekne pengarang kanggo sing maca liwat crita kang digawe.